O Miejsce

Cen­trum Kul­tu­ry i Aktyw­no­ści przy uli­cy Siar­cza­nej, to bez wąt­pie­nia dusza Tar­gów­ka Fabrycz­ne­go. Mie­ści się w jed­nym z naj­waż­niej­szych, oca­la­łych zabyt­ków w tej czę­ści mia­sta oraz w samym ser­cu daw­nej osa­dy robot­ni­czej, któ­ra wyro­sła w II poło­wie XIX wie­ku jako część War­szaw­skie­go Okrę­gu Prze­my­sło­we­go. To tu, w latach ‘70 – tych XIX wie­ku, ogrom­ny teren pod budo­wę obiek­tów prze­my­sło­wych zaku­pi­li, od spad­ko­bier­ców Jana Ema­nu­ela Bruh­la, wła­ści­cie­le naj­więk­szej w Kró­le­stwie Pol­skim „Fabry­ki Pło­dów Che­micz­nych – Hir­sch­mann, Kijew­ski i Scholt­ze. Budo­wa zakoń­czy­ła się w latach ’90-tych XIX wie­ku i cały zakład pro­duk­cyj­ny z dzier­ża­wio­ne­go gma­chu drew­nia­ne­go klasz­to­ru Try­ni­ta­rzy na Sol­cu, został prze­nie­sio­ny na Tar­gó­wek Fabrycz­ny.
Naj­więk­sze zakła­dy che­micz­ne, w póź­niej­szych latach zna­ne jako „Kijew­ski i Hir­sch­mann” czy „Kijew­ski, Scholt­ze i S‑ka” zało­żo­ne w 1822 roku zarzą­dza­ne były przez trzech wła­ści­cie­li: Jana Chry­zo­sto­ma Kijew­skie­go, Ludwi­ka Hir­sch­man­na oraz Karo­la Scholt­ze, a od lat ’80-tych przez jego syna Adol­fa Scholt­ze.

Wraz z prze­my­sło­wym zago­spo­da­ro­wa­niem zaku­pio­nych przez spół­kę tere­nów Tar­gów­ka Fabrycz­ne­go, w jego zachod­niej czę­ści w oto­cze­niu pięk­ne­go par­ku, powstał przy­fa­brycz­ny zespół zabu­do­wy miesz­kal­nej skła­da­ją­cy się z: muro­wa­nej wil­li dyrek­tor­skiej (dzi­siej­sza sie­dzi­ba CKiA), muro­wa­ne­go domu robot­ni­cze­go oraz sze­ściu drew­nia­nych domów dla robot­ni­ków. Wszyst­kie budyn­ki były oto­czo­ne ogro­da­mi. Pio­nier­ski zakład, pro­du­ko­wał: kwas siar­ko­wy, octo­wy, azo­to­wy i sol­ny, far­by mine­ral­ne oraz siar­cza­ny i octa­ny, opie­ra­jąc się na autor­skich, ory­gi­nal­nych tech­no­lo­giach.

Przy póź­niej­szej uli­cy Siar­cza­nej 6, wła­ści­cie­le zbu­do­wa­li rów­nież hutę szkła, aby pro­du­ko­wać olbrzy­mie butlo­ny, czy­li opa­ko­wa­nia dla wła­sne­go che­micz­ne­go asor­ty­men­tu. Wytwa­rza­no tak­że szkło zwy­czaj­ne, szkło taflo­we i szkło apte­kar­skie. Znisz­cze­nia fabry­ki na Siar­cza­nej doko­na­ły we wrze­śniu 1939 roku nie­miec­kie samo­lo­ty. Choć stra­ty były spo­re, to jed­nak zakład – pod nie­miec­kim zarzą­dem – w cza­sie oku­pa­cji kon­ty­nu­ował pro­duk­cję w nie­wiel­kim zakre­sie. Wal­ki, któ­re mia­ły miej­sce w roku 1945 roku, zada­ły jed­nak naj­więk­szy cios zakła­dom che­micz­nym na Tar­gów­ku Fabrycz­nym. Zacho­wa­ły się foto­gra­fie, na któ­rych widać, że z zakła­du o 123 let­niej histo­rii nie zosta­ło pra­wie nic.

A następ­nie Fabry­ka zosta­ła upań­stwo­wio­na i pod­le­ga­ła Mini­ster­stwu Prze­my­słu Drob­ne­go. Jej wła­ści­cie­lem sta­ły się War­szaw­skie Zakła­dy Prze­my­słu Nie­orga­nicz­ne­go STOCHEM. Nie­miec­kie i rosyj­skie bom­by z 1939 oraz 1945 roku nie dosię­gły na szczę­ście dyrek­tor­skiej wil­li, któ­ra była świad­kiem akcji Grup Sztur­mo­wych Sza­rych Sze­re­gów pod kryp­to­ni­mem „Sól”. Brał w niej udział Jan Rodo­wicz „Ano­da”, wów­czas plu­to­no­wy pod­cho­rą­ży, zna­ny wszyst­kim z kart książ­ki „Kamie­nie na sza­niec” – jako dowód­ca sek­cji ubez­pie­cze­nia.

Celem ope­ra­cji było zdo­by­cie chlo­ra­nu pota­su, któ­ry słu­żył do pro­duk­cji mate­ria­łów wybu­cho­wych. Fabry­ka przy Siar­cza­nej 6, była wów­czas jedy­ną w całej Gene­ral­nej Guber­ni gdzie był on pro­du­ko­wa­ny. Sama wil­la wła­ści­cie­li fabry­ki przy Siar­cza­nej, któ­rzy cały czas tam zamiesz­ki­wa­li, ode­gra­ła istot­ną rolę pod­czas Powsta­nia War­szaw­skie­go. Była bowiem punk­tem zbor­nym dla powstań­ców tego rejo­nu War­sza­wy, któ­rzy nale­że­li do Naro­do­wej Orga­ni­za­cji Woj­sko­wej. Wszy­scy Oni przy­by­li na Siar­cza­ną, tyle że 27 lip­ca, a nie 1 sierp­nia, ponie­waż nie dotar­ła do nich na czas infor­ma­cja o zmia­nie daty wybu­chu powsta­nia.

Choć wal­ki na pra­wym brze­gu trwa­ły zale­d­wie czte­ry dni, pozo­sta­li oni na poste­run­ku do 13 wrze­śnia, kie­dy na Tar­gów­ku Fabrycz­nym poja­wi­li się Rosja­nie. W 1983 roku wil­la przy Siar­cza­nej zosta­ła obję­ta ochro­ną kon­ser­wa­tor­ską, a w XXI wie­ku zna­la­zła się w miej­skim Zin­te­gro­wa­nym Pro­gra­mie Rewi­ta­li­za­cji. Inwe­sty­cja za ponad 10 mln była potrzeb­na miesz­kań­com War­sza­wy, ale przede wszyst­kim Tar­gów­ka Fabrycz­ne­go. Efekt reno­wa­cji, w trak­cie któ­rej odtwo­rzo­no histo­rycz­ną sto­lar­kę okien­ną, bal­kon i deta­le, a tak­że zabez­pie­czo­no daw­ne tyn­ki, jest impo­nu­ją­cy. Nic dziw­ne­go, że obiekt nomi­no­wa­no do Nagro­dy Archi­tek­to­nicz­nej Pre­zy­den­ta m.st. War­sza­wy w pią­tej edy­cji tego kon­kur­su. Na swo­je pięć minut cze­ka­ją jesz­cze zacho­wa­ne drew­nia­ne budyn­ki z daw­ne­go zało­że­nia fabrycz­ne­go.

Teraz w wil­li przy Siar­cza­nej i w ota­cza­ją­cym ją pięk­nym par­ku znów tęt­ni życie, któ­re peł­ny­mi gar­ścia­mi czer­pie z barw­nej i wie­lo­kul­tu­ro­wej prze­szło­ści, od dobrych duchów tego miej­sca – wizjo­ne­rów i marzy­cie­li. Ich tajem­ni­ce z pew­no­ścią będzie­my odkry­wać jesz­cze przez dłu­gie lata. Od 2018 roku w sie­dzi­bie odre­stau­ro­wa­nej wil­li mie­ści się Cen­trum Kul­tu­ry i Aktyw­no­ści, któ­rym zarzą­dza od same­go począt­ku Dyrek­tor powo­ła­ny przez Pre­zy­den­ta m.st. War­sza­wy – Agniesz­ka Szmu­le­wicz.

Źró­dło: https://ckia.waw.pl/?page_id=15194