O muzeum
Inicjatywa utworzenia Muzeum Historii Żydów Polskich narodziła się w Stowarzyszeniu Żydowski Instytut Historyczny i stopniowo zyskała uznanie zarówno w Polsce, jak i za granicą. Dzięki wsparciu indywidualnych oraz instytucjonalnych darczyńców z całego świata w 1995 r. możliwe było rozpoczęcie prac nad projektem muzeum i kontynuowanie ich – jako inicjatywy społecznej – aż do roku 2005 r.
Wtedy, na wniosek Stowarzyszenia ŻIH, ówczesny prezydent stolicy Lech Kaczyński zdecydował o utworzeniu partnerstwa publiczno-prywatnego, wspólnie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, kierowanym przez Waldemara Dąbrowskiego. Oficjalnie powołane na mocy trójstronnego porozumienia Muzeum patronatem objął Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski.
Dzięki funduszom otrzymanym głównie od osób prywatnych i fundacji z USA, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Polski z czasem możliwe stało się opracowanie projektu przyszłego muzeum, zgromadzenie unikatowej dokumentacji o polskich judaikach w kraju i za granicą, a także zbudowanie szerokiego poparcia międzynarodowego, konieczne dla zebrania funduszy potrzebnych do projektowania i produkcji wystawy stałej.
Wieloletnie starania Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce przyniosły efekt 25 stycznia 2005 r. Tego dnia, z inicjatywy ówczesnego prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego, w porozumieniu z Ministrem Kultury, powołano do życia Muzeum w formule partnerstwa publiczno-prywatnego. Umowę, na podstawie której powstała wspólnie finansowana instytucja kultury, podpisali Lech Kaczyński, Waldemar Dąbrowski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, oraz prof. Jerzy Tomaszewski, wiceprzewodniczący Stowarzyszenia ŻIH.
Muzeum POLIN jest pierwszą w Polsce publiczno-prywatną instytucją tworzoną wspólnie przez rząd, samorząd lokalny i organizację pozarządową. Na mocy umowy trójstronnej strona publiczna sfinansowała m.in. koszt budowy budynku i jego wyposażenia. Stowarzyszenie ŻIH odpowiada m.in. za sfinansowanie i organizację procesu tworzenia wystawy głównej (szczegóły: Partnerstwo publiczno-prywatne).
Muzeum POLIN jest nowoczesną instytucją kultury – muzeum historycznym ukazującym 1000 lat dziejów polskich Żydów. Jest też miejscem spotkań i dialogu tych wszystkich, którzy pragną lepiej poznać przeszłość i współczesną kulturę żydowską, którzy z polsko-żydowskiej historii chcą wyciągnąć wnioski na przyszłość, którzy chcą zmierzyć się ze stereotypami i stawić czoła współczesnym zagrożeniom, takimi jak ksenofobia i nacjonalistyczne uprzedzenia. Służąc ideom otwartości, tolerancji i prawdy Muzeum POLIN przyczynia się do wzajemnego zrozumienia i szacunku wśród Polaków i Żydów.
Muzeum powstało dzięki zaangażowaniu setek osób. Nie można jednak pominąć ogromnego wkładu inicjatorki i pierwszej koordynatorki projektu – Grażyny Pawlak i Jerzego Halbersztadta, który w latach 1999–2011 kierował całością prac Stowarzyszenia ŻIH nad utworzeniem Muzeum, a w latach 2006 – 2011 piastował stanowisko dyrektora Muzeum oraz Piotra Wiślickiego, który od 2011 r. odpowiadał za zaprojektowanie i wybudowanie wystawy stałej Muzeum POLIN. Od samego początku projekt Muzeum jest wspierany przez Mariana Turskiego, który do 2011 r. pełnił funkcję Przewodniczącego Zarządu Stowarzyszenia ŻIH, a od 2009 r. jest Przewodniczącym Rady Muzeum.
Dyrektorzy Muzeum
Pierwszym dyrektorem Muzeum POLIN był Jerzy Halbersztadt, jego następczynią była Agnieszka Rudzińska, pełniąca obowiązki dyrektora do czerwca 2012. Następnie przez blisko dwa lata obowiązki dyrektora pełnił Andrzej Cudak. W latach 2014–2019 Dyrektorem Muzeum był profesor Dariusz Stola. Obecnie Dyrektorem Muzeum jest Zygmunt Stępiński.
Helena Berlewi – Polka, Żydówka, ocalała z Zagłady, matka typografa, grafika i malarza Henryka Berlewiego. Dla świata Helena Berlewi to jednak przede wszystkim utalentowana artystka tworząca pod pseudonimem Hel Enri.
Opowieść o niej jest niezwykła. Zrealizowała swoją pasję pomimo wielu kulturowych ograniczeń. Jako żydowska kobieta urodzona na ziemiach polskich w latach siedemdziesiątych XIX wieku nie odebrała odpowiedniego wykształcenia. Kilkadziesiąt lat życia poświęciła prowadzeniu domu i wychowywaniu dzieci. Gdy w bardzo sędziwym już wieku odkryła artystyczne powołanie, ujawniła drzemiący w ukryciu talent. Jej prace zdradzają wielką wrażliwość artystyczną i bywają zestawiane z twórczością najwybitniejszych malarzy XX wieku.
Swój pierwszy obraz namalowała w 1952 roku – w wieku 79 lat. Weszła do pracowni syna i chwyciła za pędzel:
“Padał puszysty śnieg, a ja byłam sama […] Pomyślałam, że czymś się przecież muszę zająć. I gdy tak biję się z myślami […] oczy moje spoczywają dłużej na wazonie stojącym i na stole z pięknymi, żółtymi mimozami. Mówię do siebie – to byłby świetny model na obraz. Ale ba! Przecież ja nie umiem malować, nigdy się tego nie uczyłam. Wiec znów myślę, żeby tak spróbować, co to szkodzi, uda się – to dobrze, a nie – to trudno! Ja tu niczym nie ryzykuję. […] Gdy tylko zaczęłam malować tym małym pędzelkiem, cały świat znikł. Już o niczym nie myślałam, zatopiona byłam w malarstwie całą duszą i jestestwem moim, spoglądając na te kwiaty przenoszone na karton, ręka sama prowadzi…”.
Od tej pory Berlewi tworzyła nieprzerwanie. Dożywszy sędziwego wieku 103 lat, rozwinęła indywidualny styl i doczekała się wielu wystaw na całym świecie. Jej twórczość często prezentowana była w kontekście sztuki nieprofesjonalnej, popularnej w drugiej połowie XX wieku. Wielu krytyków odżegnywało się jednak od tego przyporządkowania i podkreślało dojrzałą, wysublimowaną kulturę artystyczną jej prac.
Malowała głównie na papierze o małych formatach, używając akwareli, gwaszy, pasteli, ale także kredek oraz pisaków. Najważniejszym motywem jej twórczości były kwiaty i inne motywy roślinne. Świadomie eksperymentowała z kompozycją czy formą malarską. Jej abstrakcyjne prace, nasycone barwą i światłem, wypełniały arabeskowe kształty oraz kontury wypełniające nieokreśloną przestrzeń.
“Bio-faktury” Hel Enri formalnie bardzo różniły się od międzywojennej “mechanofaktury” jej syna Henryka Berlewiego, bliskie były jednak jego teoriom o duchowym podłożu sztuki. W pracach Heleny odnajdywano m.in. duchowe pokrewieństwo z malarstwem Henriego Matisse’a (budowanie przestrzeni za pomocą płaskich plam koloru, organiczność form), malarstwem chińskim (subtelność rysunku, puste przestrzenie) czy też malarstwem Georgii O’Keeffe (przekształcanie realistycznego motywu z natury w abstrakcyjny krajobraz).
Sama Hel Enri określała swoje dzieła mianem “Zielnika”. Mawiała, iż malując kwiaty, przywołuje swoje wspomnienia miejsc i ludzi z przeszłości:
“Na starość człowiek czuje się coraz bardziej sam i wtedy ze szczególną mocą wracają wspomnienia. Moje kwiaty, zwiędłe kwiaty, to właśnie wspomnienia…”.
W istocie jej oscylujące między abstrakcją a rzeczywistością kwiatowe formy zdają się łączyć piękno kwiatu z dramatem korzeni. Zważywszy na wiek artystki, a także jej pogmatwane losy, niemal oczywiste jest, iż to właśnie bogactwo i głębia jej życiowych doświadczeń stoi za subtelną, wyrafinowaną formą prac.
Spotkania o twórczości Hel Enri →
Helena Berlewi urodziła się w 1873 roku w Warszawie jako Chaja Leja Szrajber. W wieku 18 lat została wydana za mąż za Izraela Berlewiego i zamieszkała wraz z nim przy ulicy Tłomackie. Przez większą cześć życia zajmowała się domem oraz rodziną. Miała trójkę dzieci, w tym najstarszego Henryka Berlewiego (urodzonego w 1894 roku), który w dwudziestoleciu międzywojennym stał się pionierem polskiej i żydowskiej awangardy. W 1928 roku, już jako wdowa, w ślad za synem Henrykiem wyemigrowała do Francji. W okresie okupacji niemieckiej była przetrzymywana wraz z córką w obozie przejściowym, gdzie udało jej się uniknąć wywiezienia do obozu zagłady; następnie ukrywała się na południu Francji. Po zakończeniu wojny zamieszkała z Henrykiem w Paryżu. W 1952 roku, w wieku 79 lat, namalowała pierwszy obraz. Do 1970 roku doczekała się ponad 30 wystaw na całym świecie. W 1958 i 1966 roku wystawiała również w Polsce. Zmarła w 1976 roku we Francji.
Wystawa “Bio-faktura. Malarstwo Hel Enri” została zorganizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN we współpracy z Fundacją Art & Modern. Prezentowane na wystawie prace artystki pochodzą ze zbiorów Wejman Gallery.
Źródło: https://polin.pl/pl/wydarzenie/bio-faktura-wystawa-malarstwa-hel-enri
