Melchior Wańkowicz. Fotoreporter

Wysta­wa, eks­po­no­wa­na w Muzeum Lite­ra­tu­ry im. Ada­ma Mic­kie­wi­cza przy Ryn­ku Sta­re­go Mia­sta 20 w War­sza­wie, jest nie tyl­ko for­mą uczcze­nia jej boha­te­ra z oka­zji lite­rac­kie­go patro­na­tu nad rokiem 2024. Pra­gnie­my zapre­zen­to­wać szer­sze­mu gro­nu odbior­ców prak­tycz­nie nie­zna­ną część dorob­ku pisa­rza – foto­gra­fie, zacho­wa­ne w rodzin­nych albu­mach, prze­ka­za­nych Muzeum Lite­ra­tu­ry w paź­dzier­ni­ku 1974 roku.

Pre­zen­to­wa­ne na wysta­wie zdję­cia nie­kie­dy rze­czy­wi­ście ilu­stro­wa­ły repor­ta­że. W więk­szo­ści jest to jed­nak zbiór nie­pu­bli­ko­wa­ny, mimo że doku­men­tu­je wyda­rze­nia oraz miej­sca i posta­cie waż­ne z per­spek­ty­wy histo­rycz­nej, kore­spon­du­jąc z bio­gra­fią, twór­czo­ścią i zain­te­re­so­wa­nia­mi lite­rac­ki­mi auto­ra Zie­la na kra­te­rze.

Foto­gra­fie odkry­wa­ją przed czy­tel­ni­ka­mi wizu­al­ną wraż­li­wość Wań­ko­wi­cza. Jed­no­cze­śnie są dowo­dem spo­strze­gaw­czo­ści i wni­kli­wo­ści, któ­ry­mi odzna­czał się jako lite­rat. Jego pra­ce pro­po­nu­je­my trak­to­wać jed­nak nie tyl­ko jako bio­gra­ficz­ną cie­ka­wost­kę czy dzie­ło arty­stycz­ne. Pośród zbio­rów Muzeum wyróż­nia­my i przed­sta­wia­my trzy albu­my, z któ­rych każ­dy doku­men­tu­je nie­co inną rze­czy­wi­stość i sta­no­wi zamknię­te, osob­ne dzie­ło. Wspo­mnia­ne albu­my pre­zen­tu­ją zdję­cia z:

PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO POGRANICZA II RP

Od lata 1936 do roku 1938 Mel­chior Wań­ko­wicz prze­mie­rzył osiem tysię­cy kilo­me­trów ziem daw­ne­go Wiel­kie­go Księ­stwa Litew­skie­go, geo­gra­ficz­nej Mińsz­czy­zny podzie­lo­nej w 1921 roku trak­ta­tem ryskim. Nie­mal co nie­dzie­lę repor­ta­że z tych wędró­wek publi­ko­wał w bli­skim wła­dzy „Kurie­rze Poran­nym”. Pla­no­wał wyda­nie ich w książ­ce, mają­cej nosić tytuł Zno­wu sie­je­my w Pol­sce B albo Krzy­wiec. W jed­nym tek­ście pisał o gra­ni­cy jako pro­mie­nio­twór­czym radzie, w innym sła­wił żoł­nie­rzy KOP‑u łapią­cych sowiec­kich dywer­san­tów. Pełen obraz ziem wschod­nich, jak w moza­ice, wyła­nia się dopie­ro po zebra­niu foto­gra­fii i repor­ta­ży w całość.

POLSKA

W sierp­niu 1956 roku Wań­ko­wicz przy­je­chał do Pol­ski pierw­szy raz od wrze­śnia 1939, gdy stał się uchodź­cą, a po 1945 – emi­gran­tem poli­tycz­nym. Przede wszyst­kim chciał odwie­dzić cięż­ko cho­rą sio­strę, ale po latach nie­obec­no­ści był też po pro­stu cie­kaw kra­ju. Sta­le sku­pio­ny na rodzi­mych tema­tach, odczu­wał brak kon­tak­tu z pol­sz­czy­zną i życiem codzien­nym roda­ków. Jak mitycz­ny Ante­usz, swo­je siły czer­pał z bli­sko­ści Mat­ki Zie­mi. To przede wszyst­kim tę zie­mię i jej ludzi poka­zy­wał na foto­gra­fiach. Są one nie­zna­nym dotąd źró­dłem infor­ma­cji, doku­men­tu­ją­cym fak­ty i nastro­je spo­łecz­ne jed­ne­go z prze­ło­mo­wych okre­sów histo­rii PRL – Paź­dzier­ni­ka 1956.

STANY ZJEDNOCZONE

W stycz­niu 1957 roku Wań­ko­wi­czo­wie przy­je­cha­li do Kali­for­nii na zapro­sze­nie kil­ku insty­tu­cji, m.in. Fun­da­cji Hun­ting­to­na Hart­for­da – ame­ry­kań­skie­go biz­nes­me­na i filan­tro­pa, kolek­cjo­ne­ra sztu­ki, dzie­dzi­ca for­tu­ny uzy­ska­nej dzię­ki sie­ci super­mar­ke­tów. Zało­żo­na w 1948 roku Fun­da­cja zrze­sza­ła arty­stów, muzy­ków i lite­ra­tów z całe­go świa­ta, ofe­ru­jąc im sty­pen­dia, zapew­nia­ją­ce utrzy­ma­nie i zakwa­te­ro­wa­nie w sie­dzi­bie, miesz­czą­cej się w Rustic Cany­on, Paci­fic Pali­sa­des. Mał­żeń­stwo zdą­ży­ło co praw­da wcze­śniej poznać USA, nazwa­ne przez pisa­rza „naj­bar­dziej kom­for­to­wym kra­jem, przo­du­ją­cym w tech­no­lo­gii, poka­zo­wym labo­ra­to­rium zacho­dzą­cych zmian”. Wań­ko­wi­czo­wie miesz­ka­li już bowiem w Sta­nach u cór­ki Mar­ty na prze­ło­mie lat 40. i 50.

Eks­po­no­wa­ne zdję­cia sta­no­wią nie­zwy­kle cen­ne źró­dło histo­rycz­ne. Umoż­li­wia­ją cof­nię­cie się w cza­sie i zro­zu­mie­nie socjo­lo­gicz­ne­go oraz etno­gra­ficz­ne­go tła lat 1937–1938 w woje­wódz­twach wileń­skim i nowo­gródz­kim II Rze­czy­po­spo­li­tej, jesie­ni roku 1956 PRL-owskiej Pol­ski, a tak­że koń­ca epo­ki Eisen­ho­we­ra i począt­ków ery rock and rol­la w Sta­nach Zjed­no­czo­nych.

Wysta­wa zosta­ła zor­ga­ni­zo­wa­na w ramach obcho­dów Roku Mel­chio­ra Wań­ko­wi­cza i dofi­nan­so­wa­na ze środ­ków MKiDN oraz Urzę­du Mar­szał­kow­skie­go Woje­wódz­twa Mazo­wiec­kie­go.

Kura­to­rzy wysta­wy: Anna Gro­cho­wiak, dr Łukasz Gar­bal

Pro­jekt orga­ni­za­cji wysta­wy: Anna Gro­cho­wiak
Kura­to­rzy: dr Łukasz Gar­bal, Anna Gro­cho­wiak
Współ­pra­ca: Sonia Jasz­czyń­ska, dr Anna Lebensz­tejn, Piotr Policht
Pro­jekt aran­ża­cji wysta­wy i nad­zór autor­ski: Łukasz Izert
Pro­jekt gra­ficz­ny wysta­wy: Filip Tofil
Opie­ka kon­ser­wa­tor­ska: Urszu­la Więch-Jędras
Mon­taż: Leonid Bute­wicz, Krzysz­tof Czer­wiń­ski, Krzysz­tof Pry­lew­ski, Grze­gorz Szulc
Redak­cja i korek­ta tek­stów: Ali­cja Szóst­ka, Piotr Policht
Prze­kład na język angiel­ski: Agniesz­ka Walu­lik
Pro­jekt gra­ficz­ny pla­ka­tu i dru­ków pro­mo­cyj­nych: Blürb Stu­dio

źró­dło: https://muzeumliteratury.pl/wystawa-melchior-wankowicz-fotoreporter/