PARADŻANOW. CHCĘ MINĄĆ SWÓJ CIEŃ

Trzo­nem wysta­wy poświę­co­nej twór­czo­ści Para­dża­no­wa są sce­ny wybra­ne ze zre­kon­stru­owa­nej po pra­wie pół wie­ku wer­sji Barw gra­na­tu (pier­wot­ny tytuł: Sajat-Nowa), jego naj­waż­niej­sze­go dzie­ła fil­mo­we­go z 1969 roku. Film przez wie­le lat zna­ny jedy­nie w wer­sji ocen­zu­ro­wa­nej, skró­co­nej i prze­mon­to­wa­nej, uzna­wa­ny jest za jed­no z arcy­dzieł kina świa­to­we­go. Tytuł wysta­wy Chcę minąć swój cień zaczerp­nię­ty został z wier­sza XVII-wiecz­ne­go ormiań­skie­go poety, któ­re­go życie i twór­czość sta­ły się głów­nym wąt­kiem tego dzie­ła fil­mo­we­go. Na wysta­wie zapre­zen­to­wa­ne zosta­ły tak­że frag­men­ty fil­mu, któ­re nie weszły do osta­tecz­nej wer­sji, inne fil­my Para­dża­no­wa (Cie­nie zapo­mnia­nych przod­ków, Legen­da o twier­dzy suram­skiej i Ashik Kerib) oraz rysun­ki arty­sty, kola­że i asam­bla­że. Taka kon­ste­la­cja dzieł odzwier­cie­dla spe­cy­fi­kę jego prak­ty­ki arty­stycz­nej: jej inter­dy­scy­pli­nar­ność, płyn­ne prze­ni­ka­nie się mediów i gatun­ków.

Waż­nym wąt­kiem wysta­wy jest nie­zwy­kła bio­gra­fia tego ormiań­sko-gru­ziń­sko-ukra­iń­skie­go arty­sty. Uro­dzo­ny w Tyfli­sie (dzi­siej­sze Tbi­li­si) jako Ormia­nin, two­rzył przez więk­szość swo­je­go życia w gra­ni­cach Związ­ku Radziec­kie­go, pomię­dzy Sakar­twe­lo (Gru­zją), Ukra­iną i Arme­nią. Zma­gał się z sys­te­mem poli­tycz­nym, któ­ry na róż­ne spo­so­by — od cen­zu­ry po repre­sje i wię­zie­nie — ogra­ni­czał jego wol­ność. Naj­bo­le­śniej­szym wyra­zem tych zma­gań są pra­ce powsta­łe w łagrze, gdzie spę­dził kil­ka lat. Z jed­nej stro­ny poka­zu­ją one opre­syj­ność ustro­ju inge­ru­ją­ce­go w każ­dą, nawet naj­bar­dziej intym­ną sfe­rę życia. Z dru­giej stro­ny, zdu­mie­wa­ją­cą wraż­li­wość arty­sty, zachwyt pięk­nem czło­wie­ka i jego sek­su­al­no­ścią, któ­re­mu dawał wyraz nawet w naj­trud­niej­szych momen­tach życia.

Jako reży­ser funk­cjo­no­wał w ramach bar­dzo sztyw­nych, bo cał­ko­wi­cie zależ­nych od pań­stwo­we­go finan­so­wa­nia struk­tur prze­my­słu fil­mo­we­go. Mimo to w swo­ich fil­mach zdo­łał stwo­rzyć nie­po­wta­rzal­ną este­ty­kę, któ­ra nie mie­ści­ła się w żad­nych kate­go­riach gatun­ko­wych czy sty­li­stycz­nych, rzu­ca­jąc wyzwa­nie restryk­cyj­nie prze­strze­ga­nym, zwłasz­cza w Związ­ku Radziec­kim, zasa­dom socre­ali­zmu. O ory­gi­nal­no­ści tej este­ty­ki decy­du­je jego wła­sna inter­pre­ta­cja lokal­nej obrzę­do­wo­ści reli­gij­nej, połą­cze­nie misty­cy­zmu ze zmy­sło­wą mate­rial­no­ścią, cie­le­sno­ścią i ero­ty­ką, queero­wą, jak byśmy dziś powie­dzie­li, wraż­li­wo­ścią. I wresz­cie sur­re­ali­stycz­na wyobraź­nia ukształ­to­wa­na przez baśnie, lokal­ne mity, wspo­mnie­nia z dzie­ciń­stwa i sny.

Wysta­wa osa­dza twór­czość Para­dża­no­wa w ówcze­snym kon­tek­ście poli­tycz­nym i arty­stycz­nym. Towa­rzy­szą mu pra­ce dwóch innych wybit­nych twór­ców dzia­ła­ją­cych w cza­sach reżi­mu sowiec­kie­go w Arme­nii i Sakar­twe­lo (Gru­zja): arty­sty wideo Ham­le­ta Hovse­pia­na i mala­rza Kar­lo Kacha­ra­vy.

Pełen nie­jed­no­znacz­no­ści życio­rys Para­dża­no­wa — bisek­su­al­ność, nie­oczy­wi­sta przy­na­leż­ność etnicz­na, naro­do­wa czy pań­stwo­wa — sta­no­wią pre­tekst do posta­wie­nia sobie pyta­nia o toż­sa­mość: czym ona jest i co ją kon­sty­tu­uje — cia­ło, płeć, naro­do­wość, reli­gia? Odpo­wie­dzi na nie poszu­ku­ją też pre­zen­to­wa­ni w ramach wysta­wy lub towa­rzy­szą­ce­go jej pro­gra­mu współ­cze­śni twór­cy wywo­dzą­cy się z Ukra­iny, Sakar­twe­lo (Gru­zja) i Arme­nii: David Apa­ki­dze, Jan Bačynsjkyj/​Yana Bachyn­ska, Uta Beka­ia i Rosa­na Pala­zy­an czy Roza Sar­ki­sian. Z Para­dża­no­wem łączy ich doświad­cze­nie zło­żo­nej toż­sa­mo­ści (naro­do­wej, płcio­wej, gen­de­ro­wej, cie­le­snej).

Wysta­wa to wyjąt­ko­wa oka­zja, by odkryć na nowo twór­czość Para­dża­no­wa w kon­tek­ście współ­cze­snych nar­ra­cji arty­stycz­nych i poli­tycz­nych.

Wysta­wa obję­ta hono­ro­wym patro­na­tem Jego Eks­ce­len­cji Alek­san­dra Arzo­uma­nia­na, Amba­sa­do­ra Repu­bli­ki Arme­nii w Pol­sce.

W ramach wysta­wy Zachę­ta we współ­pra­cy Unti­tled Tbi­li­si oraz Cen­trum Sztu­ki Współ­cze­snej Zamek Ujaz­dow­ski reali­zu­je mie­sięcz­ną rezy­den­cję Davi­da Apa­ki­dze w War­sza­wie.

^{Na wysta­wie wystę­pu­ją ele­men­ty nago­ści}

oso­ba arty­stycz­ne: Sier­giej Para­ja­nov, Rosa­na Pala­zy­an, Ham­let Hovse­pian, Kar­lo Kacha­ra­va, Uta Beka­ia, David Apa­khi­dze, Jan Bačyn­sj­kyj
kura­to­rzy: Taras Gem­bik, Joan­na Kor­djak
pro­du­cent: Michał Kubiak
iden­ty­fi­ka­cja wizu­al­na: Kaja Kusz­tra
pro­jekt wysta­wy: Ane­ta Faner

Źró­dło: https://zacheta.art.pl/pl/wystawy/paradzanow-chce-minac-swoj-cien