Praga ’44

Infor­ma­cji na temat powsta­nia na Pra­dze jest tak nie­wie­le, że cza­sem moż­na by wręcz odnieść wra­że­nie, iż na pra­wym brze­gu walk nie było. Jed­nak powstań­cy na Pra­dze pro­wa­dzi­li rów­nie zacię­te boje jak ich kom­pa­ni po lewej stro­nie Wisły. Bez uwzględ­nie­nia ich histo­rii obraz sierp­nio­wych wyda­rzeń pozo­sta­je nie­peł­ny.

ROZERWANIE MIASTA

Wal­ki na Pra­dze trwa­ły zale­d­wie czte­ry dni. Nie­do­sta­tecz­nie uzbro­je­ni powstań­cy musie­li zmie­rzyć się z dosko­na­le wyszko­lo­ny­mi, licz­niej­szy­mi, dobrze uzbro­jo­ny­mi jed­nost­ka­mi nie­miec­ki­mi, któ­re w ocze­ki­wa­niu na atak Armii Czer­wo­nej były skon­cen­tro­wa­ne na pra­wym brze­gu. Trwa­łe opa­no­wa­nie wyzna­czo­nych celów było zada­niem nie­wy­ko­nal­nym.

Decy­zja o wstrzy­ma­niu walk zapa­dła 4 sierp­nia. To uchro­ni­ło Pra­gę od podzie­le­nia losu lewe­go brze­gu. Stra­ty w lud­no­ści i zabu­do­wie po tej stro­nie Wisły były nie­po­rów­ny­wal­nie mniej­sze. Do wkro­cze­nia Rosjan na Pra­dze pano­wał nie­miec­ki ter­ror: godzi­na poli­cyj­na, egze­ku­cje, łapan­ki, w któ­rych wyni­ku 10 tysię­cy męż­czyzn wywie­zio­no na przy­mu­so­we robo­ty do Rze­szy. Lud­ność żyła w skraj­nie trud­nych warun­kach, cier­piąc głód, pozba­wio­na opie­ki medycz­nej i leków. Gdy pło­ną­ca powstań­cza War­sza­wa wal­czy­ła, pra­ża­nie obser­wu­jąc jej nisz­cze­nie, peł­ni nie­po­ko­ju o bli­skich, któ­rzy tam pozo­sta­li, pró­bo­wa­li prze­żyć w nie­ludz­kich warun­kach pod nie­miec­ką oku­pa­cją. Trzy­na­ste­go wrze­śnia wyco­fu­ją­cy się Niem­cy wysa­dzi­li wszyst­kie mosty. Pra­ga zosta­ła odcię­ta od resz­ty mia­sta.

OSOBNOŚĆ PRAGI. CODZIENNE ŻYCIE W PRZYFRONTOWYM MIEŚCIE

Pra­ga po zdo­by­ciu przez Armię Czer­wo­ną i Woj­sko Pol­skie w poło­wie wrze­śnia sta­ła się mia­stem fron­to­wym. W cie­niu zagro­że­nia i repre­sji ze stro­ny służb bez­pie­czeń­stwa budzi­ło się tu powo­jen­ne życie poli­tycz­ne, spo­łecz­ne, kul­tu­ral­ne. Z lewe­go brze­gu nadal trwał ostrzał się­ga­ją­cy aż do uli­cy Tar­go­wej, nazy­wa­nej stre­fą śmier­ci. Miesz­kań­cy nie ewa­ku­owa­li się, więc Pra­ga sta­ła się jedy­nym pol­skim mia­stem, w któ­rym sto tysię­cy ludzi bez opa­łu, wody, jedze­nia i w cią­głym zagro­że­niu orga­ni­zo­wa­ło swo­je codzien­ne życie.

Od 19 wrze­śnia pra­wo­brzeż­na War­sza­wa mia­ła pre­zy­den­ta – Marian Spy­chal­ski wraz z Zarzą­dem Mia­sta pró­bo­wał roz­wią­zy­wać bie­żą­ce pro­ble­my: jak uru­cho­mić pie­kar­nie, odzy­skać węgiel z pło­ną­cych hałd, roz­dzie­lić radziec­ką mąkę, pocho­wać pole­głych, regla­men­to­wać żyw­ność. Gdy na lewym brze­gu hitle­row­cy burzy­li mia­sto, na pra­wym uka­zy­wa­ło się „Życie War­sza­wy”, trwa­ły pró­by chó­ru, zawią­za­ły się zespół kame­ral­ny i orkie­stra. W listo­pa­dzie 1944 roku w dzia­ła­ją­cym na pra­wym brze­gu teatrze odby­ła się pierw­sza pre­mie­ra. Akto­rzy gra­li z pamię­ci, we wła­snych ubra­niach. Publicz­ność przy­nio­sła krze­sła ze sobą. Robot­ni­cy sta­ra­li się oca­lić to, co zosta­ło z fabryk, i uru­cho­mić pro­duk­cję. Kup­cy skła­da­li się na odbu­do­wę Baza­ru Różyc­kie­go. Leka­rze ze Szpi­ta­la Pra­skie­go reak­ty­wo­wa­li Wydział Lekar­ski. Pra­ga sta­ra­ła się żyć.

ZSZYWANIE MIASTA. POWRÓT DO RUIN I ODBUDOWA

W stycz­niu 1945 roku Armia Czer­wo­na i Woj­sko Pol­skie wkro­czy­ły do lewo­brzeż­nej War­sza­wy. Za sku­tą gru­bym lodem Wisłą cze­ka­ło wymar­łe, zruj­no­wa­ne mia­sto. Gdy tyl­ko otwar­to pierw­sze mosty pon­to­no­we, ludzie ruszy­li tam w poszu­ki­wa­niu bli­skich i rodzin­nych pamią­tek ukry­tych pod gru­za­mi, po opał i wypo­sa­że­nie nowe­go domu, po towar na han­del. Na Pra­gę docie­ra­li powra­ca­ją­cy war­sza­wia­cy, szu­ka­ją­cy dachu nad gło­wą. Do koń­ca mie­sią­ca licz­ba lud­no­ści tej czę­ści War­sza­wy wzro­sła o 12 tysię­cy. Cze­ka­no na odbu­do­wę sto­li­cy, rodzi­ny i mia­sto łączy­ły się w nowej rze­czy­wi­sto­ści.

„MAPA ŚMIERCI” NA PRAWYM BRZEGU. POKAZUJE MIEJSCA EGZEKUCJI I PROWIZORYCZNYCH GROBÓW

Wysta­wę Pra­ga ’44 otwo­rzy mapa miejsc egze­ku­cji i pro­wi­zo­rycz­nych gro­bów lud­no­ści cywil­nej i powstań­ców w pra­wo­brzeż­nej czę­ści mia­sta, któ­ra powsta­ła w ramach akcji spo­łecz­nej w Muzeum War­szaw­skiej Pra­gi. Dzię­ki wspól­nej pra­cy miesz­ka­nek i miesz­kań­ców oraz wszyst­kich chęt­nych każ­da udo­ku­men­to­wa­na ofia­ra cywil­na i śmierć powstań­cza zosta­ły ozna­czo­ne jed­ną szpil­ką.

Miej­sca egze­ku­cji i pochów­ków usta­lo­no na pod­sta­wie źró­deł histo­rycz­nych, a do ozna­cze­nia ich na mapie, zło­żo­nej ze zdjęć lot­ni­czych wyko­na­nych w cza­sie powsta­nia i po jego upad­ku, posłu­żył plan przed­wo­jen­nej War­sza­wy. Zdję­cia pocho­dzą z The Natio­nal Archi­ves w Col­le­ge Park pod Waszyng­to­nem. Zosta­ły opra­co­wa­ne przez Zyg­mun­ta Wal­kow­skie­go spe­cja­li­zu­ją­ce­go się w inter­pre­ta­cji zdjęć War­sza­wy z okre­su dru­giej woj­ny świa­to­wej.

Na eks­po­zy­cji będzie moż­na zoba­czyć rów­nież archi­wal­ne zdję­cia, zacho­wa­ne z cza­sów walk pamiąt­ki powstań­cze i doku­men­ty, a tak­że frag­ment rela­cji dowód­cy powsta­nia na Pra­dze – Anto­nie­go Żurow­skie­go.

Wysta­wa jest czę­ścią pro­gra­mu obcho­dów 80-lecia powsta­nia war­szaw­skie­go w Muzeum War­sza­wy. Sprawdź pro­gram wyda­rzeń.

KOLOFON

kura­tor­ki /​cura­tors Anna Mizi­kow­ska, Alek­san­dra Soł­tan

współ­pra­ca kura­tor­ska /​co-cura­tors Kata­rzy­na Kuz­ko-Zwierz, Karo­li­na Zię­biń­ska

pro­jekt wysta­wy /​exhi­bi­tion desi­gner Kosmos Pro­ject

pro­jekt gra­ficz­ny /​gra­phic design Mar­ta Masel­la

pro­duk­cja /​pro­duc­tion mana­ger Olga Baron

tłu­ma­cze­nie /​trans­la­tion Mar­cin Waw­rzyń­czak

redak­cja i korek­ta /​edi­ting and pro­ofre­ading Urszu­la Dra­biń­ska

pro­jekt pla­ka­tu /​poster design Anna Świa­tło­wska, z wyko­rzy­sta­niem zdję­cia Zofii Cho­mę­tow­skiej, Most pon­to­no­wy, tym­cza­so­wa prze­pra­wa przez Wisłę, 1945, Muzeum War­sza­wy

koor­dy­na­cja realizacji/​reali­za­tion coor­di­na­ted by Mariusz Staw­ski

reali­za­cja /​reali­za­tion of the exhi­bi­tion Kse­nia Górecz­na, Paweł Gro­cho­wal­ski, Krzysz­tof Her­nik, Krzysz­tof Kwiat­kow­ski, Piotr Lipiń­ski, Kata­rzy­na Radec­ka, Leszek Soko­łow­ski, Krzysz­tof Kwiat­kow­ski, Tomasz Rau­bo, Dariusz Sałań­ski

opie­ka kon­ser­wa­tor­ska /​con­se­rva­tion care Piotr Kacz­kieł­ło, Julia Kło­siń­ska, Igor Nowak, Piotr Popław­ski, Adam Wrzo­sek

koor­dy­na­cja digi­ta­li­za­cji /​digi­ta­li­za­tion coor­di­na­ted by Miko­łaj Kali­na

digi­ta­li­za­cja /​digi­ta­li­za­tion Adrian Cze­chow­ski, Eli­za Kowal­ska-Małek, Kamil Łuczak, Michał Maty­ja­szew­ski, Anna Sulej

wypo­ży­cze­nia zewnętrz­ne /​exter­nal loans Janusz Kur­czak

wypo­ży­cze­nia wewnętrz­ne /​in-house loans  Tomasz Lewan­dow­ski, Mał­go­rza­ta Oli­wiń­ska, Doro­ta Par­szew­ska, Joan­na Rykiel, Zuzan­na Sie­ro­szew­ska-Role­wicz, Filip Żelew­ski

dostęp­ność /​acces­si­bi­li­ty Kata­rzy­na Sawic­ka

pro­gram edu­ka­cyj­ny /​edu­ca­tio­nal pro­gram Alek­san­dra Kar­kow­ska-Rogiń­ska, Nata­lia Moraw­ska

pro­gram towa­rzy­szą­cy /​accom­pa­ny­ing events Ewe­li­na Bar­to­sik

komu­ni­ka­cja i mar­ke­ting /​com­mu­ni­ca­tion and mar­ke­ting Joan­na Andrusz­ko, Mał­go­rza­ta Czaj­kow­ska, Melis­sa Cza­plic­ka, Aga­ta Fijał­kow­ska, Aga­ta Fron­czyk, Klau­dia Gnia­dy, Daniel Kar­wow­ski, Anna Ład­na, Dag­ma­ra Jędrze­jew­ska, Alek­san­dra Migacz, Jowi­ta Purzyc­ka, Mile­na Sopo­row­ska

obsłu­ga praw­na /​legal sup­port Ina Kli­mas

Źró­dło: https://muzeumpragi.pl/wystawa/praga-44/