PRZESTRZENIE

Jak wyglą­da sztu­ka, któ­ra anga­żu­je róż­ne zmy­sły i pozwa­la dosłow­nie wejść do środ­ka dzie­ła? Na wysta­wie Prze­strze­nie w Zachę­cie — Naro­do­wej Gale­rii Sztu­ki pre­zen­tu­je­my uni­ka­to­we reali­za­cje kla­sy­ków pol­skiej sztu­ki współ­cze­snej, któ­re zmie­ni­ły spo­sób myśle­nia o prze­strze­ni, widzu i eks­po­zy­cji. Rekon­struk­cje histo­rycz­nych dzieł oraz boga­te mate­ria­ły archi­wal­ne pozwa­la­ją odkryć pio­nier­skie prak­ty­ki arty­stycz­ne, któ­re inspi­ru­ją do dziś.

Ter­min envi­ron­ment (z ang. oto­cze­nie) odno­si się do prac, któ­re anga­żu­ją widza fizycz­nie i zmy­sło­wo — prze­strze­ni zapro­jek­to­wa­nych tak, by moż­na było do nich wejść, doświad­czyć ich świa­tła, dźwię­ku, kolo­ru i ryt­mu. Ten spo­sób myśle­nia o sztu­ce wyprze­dza o deka­dy dzi­siej­sze insta­la­cje immer­syj­ne. To nie tyl­ko for­ma, ale cała nowa logi­ka two­rze­nia — łączą­ca malar­stwo, rzeź­bę, archi­tek­tu­rę i hap­pe­ning.

W Pol­sce śro­do­wi­sko arty­stycz­ne wcze­śnie pod­ję­ło pra­ce sytu­ują­ce się w tym nur­cie. Za pierw­sze dzie­ło envi­ron­ment w Pol­sce uzna­je się Stu­dium prze­strze­ni (1958) Woj­cie­cha Fan­go­ra i Sta­ni­sła­wa Zamecz­ni­ka. To wła­śnie malar­stwo — z jego eks­pe­ry­men­ta­mi z per­spek­ty­wą, głę­bią i trój­wy­mia­ro­wo­ścią — sta­ło się głów­ną siłą napę­do­wą dla roz­wo­ju envi­ron­ment w naszym kra­ju. Dru­gim waż­nym impul­sem była współ­pra­ca arty­stów z archi­tek­ta­mi przy pro­jek­to­wa­niu wystaw — w szcze­gól­no­ści z Oska­rem i Zofią Han­se­na­mi oraz Sta­ni­sła­wem Zamecz­ni­kiem.

W ramach wysta­wy moż­na zoba­czyć pięć rekon­struk­cji reali­za­cji envi­ron­ment — trzy z nich pre­zen­to­wa­ne są po raz pierw­szy od momen­tu ich powsta­nia. Są to pra­ce, któ­re róż­nią się podej­ściem — od malar­skie­go i kon­cep­tu­al­ne­go, przez rzeź­biar­skie, po pró­by mul­ti­sen­so­rycz­ne­go oddzia­ły­wa­nia na widza. Wszyst­kie łączy kry­te­rium ory­gi­nal­no­ści i eks­pe­ry­men­tu.

Oprócz rekon­struk­cji eks­po­zy­cja obej­mu­je tak­że doku­men­ta­cję twór­czo­ści takich arty­stów jak Wło­dzi­mierz Borow­ski, Józef Szaj­na, Zbi­gniew Dłu­bak, Edward Kra­siń­ski, Zbi­gniew Gostom­ski i Zyg­munt Tar­gow­ski.

Waż­nym kon­tek­stem dla wysta­wy są rów­nież gale­rie i impre­zy arty­stycz­ne, dzię­ki któ­rym moż­li­we były eks­pe­ry­men­ty z for­mą i prze­strze­nią. Oprócz Gale­rii Fok­sal, któ­rej nie­wiel­ka prze­strzeń eks­po­zy­cyj­na zachę­ca­ła do pra­cy z prze­strze­nią i kon­cep­cją wysta­wy jako medium sztu­ki, Zachę­ta przy­po­mi­na dzia­łal­ność Gale­rii Współ­cze­snej w Warszawie,prowadzonej przez Janu­sza i Marię Boguc­kich, w któ­rej w latach 60. i 70. XX wie­ku zapre­zen­to­wa­no czte­ry z poka­zy­wa­nych dziś w odtwo­rzo­nej for­mie prac.

Prze­strze­nie to nie tyl­ko prze­gląd histo­rycz­nych reali­za­cji. Celem wysta­wy jest tak­że reflek­sja nad tym, jak sztu­ka prze­strze­ni kształ­to­wa­ła nowe mode­le myśle­nia o eks­po­zy­cji, rela­cji z odbior­cą i gra­ni­cach arty­stycz­nych dys­cy­plin. W cza­sach wszech­obec­no­ści insta­la­cji immer­syj­nych i mediów cyfro­wych wysta­wa pozwa­la się­gnąć do źró­deł tego feno­me­nu i doce­nić pio­nier­skie podej­ście twór­ców, któ­rzy mimo licz­nych ogra­ni­czeń w nie­skrę­po­wa­ny spo­sób podej­mo­wa­li eks­pe­ry­ment w sztu­ce.

^{gra­fi­ka z wyko­rzy­sta­niem: Zdzi­sław Jur­kie­wicz, Envi­ron­ment w pul­su­ją­cym świe­tle czer­wo­nym i nie­bie­skim, Gale­ria pod Moną Lisą, Wro­cław, 1969, fot. Tade­usz Rol­ke, dzię­ki uprzej­mo­ści Dol­no­ślą­skie­go Towa­rzy­stwa Sztuk Pięk­nych}