Relacje i wątki. Herstorie Eleonory Plutyńskiej

Ele­ono­ra Plu­tyń­ska (1886–1969) była cór­ką Hele­ny z Wol­skich i Sta­ni­sła­wa Szcze­pa­now­skie­go – inży­nie­ra, eko­no­mi­sty, pisa­rza i spo­łecz­ni­ka, wła­ści­cie­la kil­ku kopal­ni ropy naf­to­wej, współ­za­ło­ży­cie­la Towa­rzy­stwa Szko­ły Ludo­wej i auto­ra wie­lu ksią­żek.

Wzra­sta­jąc w inte­li­genc­kim, arty­stycz­nym, a jed­no­cze­śnie zamoż­nym domu, Ele­ono­ra mogła odby­wać kształ­cą­ce podró­że po Euro­pie, pod­czas któ­rych, jak pisa­ła Wan­da Tela­kow­ska, poszu­ki­wa­ła „auten­tycz­no­ści w sztu­ce”. Ich efek­tem było jej głę­bo­kie zro­zu­mie­nie pro­ce­sów kul­tu­ro­twór­czych i potrze­ba odkry­wa­nia źró­deł danej kul­tu­ry. Szcze­gól­ną wagę przy­wią­zy­wa­ła do histo­rii tkac­twa. Odwie­dzi­ła m.in. Anglię, Bel­gię, Fran­cję, Holan­dię i Wło­chy, a w 1910 r., będąc już żoną Anto­nie­go Plu­tyń­skie­go, zapi­sa­ła się do pra­cow­ni Olgi Boznań­skiej przy Aca­de­́mie de la Gran­de Chau­mie­̀re w Pary­żu. Ten etap edu­ka­cji prze­rwie jej wybuch I woj­ny świa­to­wej.

W 1923 r. roz­po­czę­ła stu­dia w war­szaw­skiej Szko­le Sztuk Pięk­nych u prof. Karo­la Tiche­go w Pra­cow­ni Tka­ni­ny oraz u Józe­fa Czaj­kow­skie­go i Woj­cie­cha Jastrzę­bow­skie­go. Czte­ry lata póź­niej zosta­ła asy­stent­ką far­biar­stwa w Pra­cow­ni Tka­ni­ny, a po ukoń­cze­niu stu­diów pod­ję­ła dzia­ła­nia na rzecz odro­dze­nia tkac­twa ludo­we­go w Sokół­ce i Jano­wie Pod­la­skim. Od 1935 r. kie­ro­wa­ła kur­sa­mi far­biar­stwa roślin­ne­go w sto­łecz­nym Muzeum Rze­miosł i Sztu­ki Sto­so­wa­nej oraz w Szko­le Prze­my­sło­wej we Lwo­wie. II woj­nę świa­to­wą spę­dzi­ła w Zale­siu Gór­nym, gdzie pro­wa­dzi­ła warsz­tat tkac­ki. Jej ówcze­sną meto­dę peda­go­gicz­ną moż­na uznać za rewo­lu­cyj­ną – pole­ga­ła ona na two­rze­niu tka­nin bez­po­śred­nio na kro­śnie, bez wcze­śniej­szych rysun­ków tech­nicz­nych. Plu­tyń­ska porów­ny­wa­ła pro­ces tka­nia do malo­wa­nia obra­zu i zachę­ca­ła do tego rów­nież swo­je stu­dent­ki i swo­ich stu­den­tów.

W 1945 r. powró­ci­ła do współ­pra­cy z tkacz­ka­mi z oko­lic Bia­łe­go­sto­ku, a rok póź­niej zosta­ła zastęp­czy­nią pro­fe­so­ra i wykła­dow­czy­nią w Kate­drze Tka­ni­ny Arty­stycz­nej Aka­de­mii Sztuk Pięk­nych w War­sza­wie – funk­cję tę peł­ni­ła do 1961 r. W 1948 r. zaan­ga­żo­wa­ła się w utwo­rze­nie ośrod­ka tkac­kie­go w Jano­wie k. Sokół­ki, zaś dwa lata póź­niej dzię­ki jej kur­som pod­bia­ło­stoc­kie tkacz­ki zaczę­ły two­rzyć nowy typ dywa­nów sokól­skich w opar­ciu o tka­ni­nę podwój­ną. W 1956 r. zosta­ła pro­fe­so­rą nad­zwy­czaj­ną war­szaw­skiej ASP.

Ele­ono­ra mia­ła pię­cio­ro rodzeń­stwa – bra­ci: Witol­da i Sta­ni­sła­wa, oraz sio­stry: Flo­rę, Wan­dę i Zofię. Szcze­gól­na rela­cja łączy­ła ją z Wan­dą Szcze­pa­now­ską (1889–1978), któ­ra była z wykształ­ce­nia che­micz­ką i artyst­ką, stu­dio­wa­ła naj­pierw na uni­wer­sy­te­tach we Lwo­wie i Lozan­nie, od 1923 r. malar­stwo w Wol­nej Szko­le Malar­stwa i Rysun­ku Ludwi­ki i Wil­hel­ma Mehof­fe­rów w Kra­ko­wie, nato­miast od 1925 r. w Szko­le Sztuk Pięk­nych w War­sza­wie. Była współ­twór­czy­nią Spół­dziel­ni Arty­stów Pla­sty­ków „Ład”. Swo­ją wie­dzę che­micz­ną wyko­rzy­sty­wa­ła do bar­wie­nia włó­kien, współ­pra­cu­jąc na tym polu z sio­strą.

Na wysta­wie pre­zen­tu­je­my tka­ni­ny autor­stwa Ele­ono­ry Plu­tyń­skiej i Wan­dy Szcze­pa­now­skiej oraz pra­cę autor­stwa ano­ni­mo­wej dziś stu­dent­ki pierw­szej z nich, a tak­że dzie­ło Eli­zy Prosz­czuk, artyst­ki i wykła­dow­czy­ni war­szaw­skiej ASP, któ­ra czer­piąc inspi­ra­cję z dzia­łań Plu­tyń­skiej oraz z tra­dy­cyj­nej sztu­ki Pod­la­sia, zre­ali­zo­wa­ła cykl tka­nin wyko­na­nych w tra­dy­cyj­nej tech­ni­ce dwu­osno­wo­wej. Ich moty­wem prze­wod­nim są wzo­ry roślin­ne, amor­ficz­ne, łączą­ce się z sym­bo­la­mi kobie­co­ści. W for­mie i tre­ści są one współ­cze­sne, nato­miast tech­ni­ka wytwa­rza­nia pozo­sta­je wier­na tra­dy­cji. Pro­jekt Prosz­czuk powstał we współ­pra­cy z artyst­ka­mi sztu­ki ludo­wej z zało­żo­nej przez Plu­tyń­ską Izby Tkac­twa Dwu­osno­wo­we­go w Jano­wie: Karo­li­ną Radul­ską i Lud­gar­dą Sień­ko.

Na eks­po­zy­cji moż­na zoba­czyć tak­że rzad­ki przy­kład malar­stwa Ele­ono­ry Plu­tyń­skiej oraz jej por­tret autor­stwa Wan­dy Szcze­pa­now­skiej.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry
Pro­jekt współ­fi­nan­su­je m.st. War­sza­wa

Kura­tor­ka: Mari­ka Kuź­micz
Współ­pra­ca: Gra­ży­na Jac­kow­ska, Sun­ni­va Szcze­pa­now­ska-Lay oraz Adam Parol
Display, iden­ty­fi­ka­cja wizu­al­na: Łukasz Izert

Źró­dło: https://fundacjaarton.pl/aktywnosci/relacje-i-watki-herstorie-eleonory-plutynskiej