Sylwester „Kris” Braun. Fotograf od powstania

Syl­we­ster „Kris” Braun jest jed­nym z naj­waż­niej­szych foto­gra­fów powsta­nia war­szaw­skie­go. Wie­le z wyko­na­nych przez nie­go w 1944 roku kadrów sta­ło się iko­na­mi. Są przy­wo­ły­wa­ne i sze­ro­ko roz­po­zna­wal­ne jako obra­zy powsta­nia, nawet gdy nie są pod­pi­sa­ne. Ory­gi­nal­ne odbit­ki autor­stwa Brau­na to naj­cen­niej­sze obiek­ty doty­czą­ce powsta­nia war­szaw­skie­go w kolek­cji foto­gra­ficz­nej Muzeum War­sza­wy. Ich pre­zen­ta­cja w for­mie albu­mu i wysta­wy uświet­ni 80. rocz­ni­cę sierp­nio­we­go zry­wu.

30 lip­ca o godz. 18.00 odbę­dzie się spo­tka­nie pre­mie­ro­we książ­ki i wer­ni­saż wysta­wy pod wspól­nym tytu­łem Syl­we­ster „Kris” Braun. Foto­graf od powsta­nia. O zdję­ciach i posta­ci Brau­na w Lapi­da­rium Muzeum War­sza­wy na Ryn­ku Sta­re­go Mia­sta poroz­ma­wia­ją twór­cy książ­ki. Spo­tka­nie popro­wa­dzi Karo­li­na Pucha­ła-Rojek z Cen­trum Foto­gra­fii Muzeum War­sza­wy. Następ­nie otwar­ta zosta­nie wysta­wa, któ­rą będzie moż­na oglą­dać w ramach eks­po­zy­cji głów­nej Muzeum War­sza­wy do 29 grud­nia 2024 roku.

– Histo­ria wyko­na­nych przez Brau­na foto­gra­fii nie ogra­ni­cza się do momen­tu naświe­tle­nia przez nie­go nega­ty­wów – mówi Piotr Gło­gow­ski, kura­tor wysta­wy. – Na ich burz­li­wy los skła­da­ją się: ich ukry­cie, odna­le­zie­nie, wędrów­ka po świe­cie, zagi­nię­cie znacz­nej ich czę­ści, włą­cze­nie do muze­al­nej kolek­cji. Nowe świa­tło na postać i twór­czość Brau­na rzu­ca tak­że ziden­ty­fi­ko­wa­nie i odna­le­zie­nie jego asy­stent­ki, a jed­no­cze­śnie autor­ki czę­ści foto­gra­fii – Ber­ty Weiss­ber­ger, któ­ra po emi­gra­cji do Sta­nów Zjed­no­czo­nych i ślu­bie przy­ję­ła imię i nazwi­sko Bet­ty Lau­er.

Wysta­wa Syl­we­ster „Kris” Braun. Foto­graf od powsta­nia to wyjąt­ko­wa oka­zja, by zoba­czyć autor­skie odbit­ki wyko­na­ne przez Brau­na, prze­śle­dzić szla­ki, któ­ry­mi para foto­gra­fów prze­mie­rza­ła wal­czą­cą War­sza­wę i spraw­dzić, jak doku­men­tal­na reje­stra­cja wyda­rzeń sta­ła się powszech­nie zna­ną opo­wie­ścią o powsta­niu war­szaw­skim.

Eks­po­zy­cja odda­je foto­re­por­ta­żo­wy cha­rak­ter zdjęć Brau­na, któ­ry wyni­ka w dużej mie­rze z fak­tu, że ukła­da­ją się one w zamknię­te, prze­my­śla­ne serie. Uję­cia poka­zu­ją w ska­li mikro codzien­ność wal­czą­cej sto­li­cy, jej momen­ty hero­icz­ne, cza­sem rado­sne, ale tak­że przej­mu­ją­ce i tra­gicz­ne. Poste­ru­nek na bary­ka­dzie, kon­cert for­te­pia­no­wy, wier­ce­nie stud­ni to pozor­nie bła­he tema­ty, któ­re zysku­ją pod­nio­słe zna­cze­nie w zesta­wie­niu z inny­mi, rów­no­le­gły­mi wyda­rze­nia­mi, na przy­kład pogrze­bem ofiar, prze­jaz­dem w zdo­bycz­nym trans­por­te­rze, eskor­to­wa­niem kolum­ny jeń­ców.

Bio­gra­fia Brau­na, a przede wszyst­kim przy­wró­ce­nie Ber­ty Weiss­ber­ger jako istot­nej boha­ter­ki opo­wie­ści, poka­zu­je, jak wie­le czyn­ni­ków wpły­wa na two­rze­nie się i odbiór nar­ra­cji histo­rycz­nych. Braun już w trak­cie powsta­nia miał prze­pust­kę umoż­li­wia­ją­cą swo­bod­ne poru­sza­nie się po wyzwo­lo­nych tere­nach sto­li­cy, sam wybie­rał tema­ty­kę i foto­gra­fo­wa­ne sce­ny, a wybra­ne odbit­ki prze­ka­zy­wał do dys­try­bu­cji przez Biu­ro Infor­ma­cji i Pro­pa­gan­dy Armii Kra­jo­wej. Po woj­nie podej­mo­wał pró­by roz­po­wszech­nia­nia foto­gra­fii, a gdy w latach 80. i 90. sytu­acja poli­tycz­na pozwo­li­ła na powrót iko­no­gra­fii powsta­nia i powrót same­go Brau­na do Pol­ski, aktyw­nie brał udział w przy­go­to­wy­wa­niu wystaw i publi­ka­cji książ­ko­wych.

Dzię­ki wie­lo­let­niej pra­cy badaw­czej kura­to­ra wysta­wy Pio­tra Gło­gow­skie­go ziden­ty­fi­ko­wa­ne zosta­ły miej­sca uwiecz­nio­ne na foto­gra­fiach, daty dzien­ne, a nawet pory dnia, gdy powsta­wa­ły. Pozwo­li­ło to na zre­kon­stru­owa­nie tras wędró­wek i uło­że­nie ponow­nie w rol­ki pasków nega­ty­wów pocię­tych przez Brau­na.

Wąt­ki poru­sza­ne na wysta­wie znaj­du­ją roz­wi­nię­cie w albu­mie pod tytu­łem Syl­we­ster „Kris” Braun. Foto­graf od powsta­nia. Fascy­nu­ją­ce losy i boga­tą twór­czość jed­ne­go z naj­waż­niej­szych foto­gra­fów powsta­nia 1944 roku przy­bli­ża­ją tek­sty Pio­tra Gło­gow­skie­go, Iwo­ny Kurz, Toma­sza Stem­pow­skie­go i Toma­sza Szer­sze­nia. Publi­ka­cja kre­śli szla­ki wędró­wek Brau­na po powstań­czej War­sza­wie, ana­li­zu­je jego warsz­tat foto­gra­ficz­ny, ale rów­nież umiesz­cza jego twór­czość w kon­tek­ście innych foto­gra­fów sierp­nia i wrze­śnia 1944 roku. Nie mniej istot­na jest legen­da, któ­rą Braun two­rzył na swój temat, oraz rola, jaką on i jego foto­gra­fie odgry­wa­ją w obec­nej nar­ra­cji o powsta­niu war­szaw­skim. Album zawie­ra ponad dwie­ście foto­gra­fii autor­stwa Brau­na, przede wszyst­kim z 1944 roku, a tak­że wybór wycin­ków z gazet i frag­men­tów kore­spon­den­cji. Książ­ka zosta­ła wyda­na w pol­sko-angiel­skiej wer­sji języ­ko­wej.

Syl­we­ster „Kris” Braun (1909–1996) nale­żał do kon­spi­ra­cji, był człon­kiem Związ­ku Wal­ki Zbroj­nej, a następ­nie Armii Kra­jo­wej. Pod­czas powsta­nia war­szaw­skie­go ubra­ny po cywil­ne­mu, z nie­du­żym apa­ra­tem mar­ki Leica Stan­dard, scho­wa­nym w kie­sze­ni mary­nar­ki, krą­żył po uli­cach Śród­mie­ścia, bli­skiej Woli i Powi­śla. Przy­wią­zy­wał wagę do kom­po­zy­cji kadrów, sta­rał się przyj­mo­wać róż­ne per­spek­ty­wy – wcho­dził na dachy, sta­wał tuż za obroń­ca­mi bary­kad. Czę­sto powta­rzał uję­cia, nie­znacz­nie je kory­gu­jąc. Foto­gra­fo­wał ruiny i toczą­ce się wal­ki, ale też chwi­le wytchnie­nia, jak cho­ciaż­by kon­cert for­te­pia­no­wy w kawiar­ni U Akto­rek.

Choć więk­szość zdjęć i nega­ty­wów spło­nę­ła w miesz­ka­niu foto­gra­fa na Powi­ślu, część klisz uda­ło się ukryć w sło­jach w piw­ni­cy budyn­ku przy uli­cy Mar­szał­kow­skiej i odna­leźć po zakoń­cze­niu woj­ny. Z cza­sem powstań­cze foto­gra­fie sta­wa­ły się coraz bar­dziej roz­po­zna­wal­ne, ale ich autor, miesz­ka­ją­cy od wie­lu lat na emi­gra­cji, pozo­stał sze­rzej nie­zna­ny. Dopie­ro w 1979 roku dzię­ki akcji „Kurie­ra Pol­skie­go” uda­ło się spo­pu­la­ry­zo­wać doro­bek i syl­wet­kę Syl­we­stra Brau­na. W roku 1981 foto­graf prze­ka­zał zbiór ponad 1500 oca­la­łych nega­ty­wów Muzeum War­sza­wy.

kura­tor Piotr Gło­gow­ski

współ­pra­ca Karo­li­na Pucha­ła-Rojek

pro­jekt wysta­wy Stu­dio ŚŃŃ Maciej Cho­dziń­ski, Kata­rzy­na Łygoń­ska, Tomasz Świe­tlik

pro­duk­cja Kata­rzy­na Jolan­ta Gór­ska

pro­jekt gra­ficz­ny pla­ka­tu i mate­ria­łów pro­mo­cyj­nych Anna Świa­tło­wska

redak­cja języ­ko­wa Urszu­la Dra­biń­ska

tłu­ma­cze­nie Alek­san­dra Szym­czyk

opra­wa i reali­za­cja tech­nicz­na Kse­nia Górecz­na, Paweł Gro­cho­wal­ski, Krzysz­tof Her­nik, Kata­rzy­na Radec­ka, Adam Rogow­ski, Leszek Soko­łow­ski

mul­ti­me­dia Anna Mizi­kow­ska

opie­ka kon­ser­wa­tor­ska Julia Kło­siń­ska, Piotr Popław­ski

koor­dy­na­cja digi­ta­li­za­cji Miko­łaj Kali­na

digi­ta­li­za­cja Adrian Cze­chow­ski, Eli­za Kowal­ska-Małek, Kamil Łuczak, Michał Maty­ja­szew­ski, Anna Sulej

wypo­ży­cze­nia wewnętrz­ne Tomasz Lewan­dow­ski, Doro­ta Par­szew­ska, Zuzan­na Sie­ro­szew­ska-Role­wicz

inwen­ta­ry­za­cja zbio­ru Ane­ta Matu­szew­ska, Seba­stian Pier­ście­niak

opie­ka praw­na Moni­ka Góra

komu­ni­ka­cja i mar­ke­ting Joan­na Andrusz­ko, Mał­go­rza­ta Czaj­kow­ska, Melis­sa Cza­plic­ka, Kari­na Dąb­ska, Aga­ta Fijał­kow­ska, Aga­ta Fron­czyk, Klau­dia Gnia­dy, Dag­ma­ra Jędrze­jew­ska, Daniel Kar­wow­ski, Anna Ład­na, Alek­san­dra Migacz, Jowi­ta Purzyc­ka, Dorian Widaw­ski

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go oraz Mini­ster­stwa Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go.

Źró­dło: https://muzeumwarszawy.pl/wystawa/sylwester-kris-braun-fotograf-od-powstania/