O Miejsce

Świt budził się do życia dłu­go i z duży­mi pro­ble­ma­mi. Z zacho­wa­nych doku­men­tów wyni­ka, że „został wybu­do­wa­ny w czy­nie spo­łecz­nym przez miesz­kań­ców dziel­ni­cy przy wydat­nej pomo­cy orga­ni­za­cyj­nej i mate­rial­nej (…) Pre­zy­dium Dziel­ni­co­wej Rady Naro­do­wej Pra­ga Pół­noc”. Budo­wa Domu Kul­tu­ry ŚWIT trwa­ła od 1953 r. do 1958 r. i bar­dzo się śli­ma­czy­ła.

Bez­po­śred­niej rela­cji z pla­cu budo­wy dostar­cza nam Tygo­dnik Sto­li­ca, któ­ry w mar­cu 1954 r. w arty­ku­le pt. „Nowy Dom Kul­tu­ry na Bród­nie” infor­mo­wał, że „budo­wa (…) bory­ka się z wie­lo­ma trud­no­ścia­mi. Do naj­po­waż­niej­szych nale­ży nie­re­gu­lar­na dosta­wa mate­ria­łu (…). Uło­żo­ny (…) har­mo­no­gram prac sta­je się nie­ak­tu­al­ny. Na przy­kład nie ma papy na pokry­cie dachu sali wido­wi­sko­wej. Brak rów­nież sprzę­tu insta­la­tor­skie­go”.

Pomi­mo tych pro­ble­mów Tygo­dnik Sto­li­ca wie­ścił, że „ambi­cją budow­ni­czych jest wykoń­cze­nie Domu Kul­tu­ry na rocz­ni­cę Rewo­lu­cji Paź­dzier­ni­ko­wej”, czy­li w cią­gu naj­bliż­szych 7 mie­się­cy. Nic z tego nie wyszło, ale entu­zja­zmu nie bra­ko­wa­ło. Była to prze­cież „pierw­sza w War­sza­wie budo­wa spo­łecz­na” osa­dzo­na w socre­ali­stycz­nych kli­ma­tach lat 50-tych, z któ­rych wyide­ali­zo­wa­ny obraz przed­sta­wia film pt. „Przy­go­da na Mariensz­ta­cie” Leonar­da Bucz­kow­skie­go, a dużo bar­dziej reali­stycz­nie atmos­fe­rę tam­tych cza­sów odda­je „Czło­wiek z mar­mu­ru” Andrze­ja Waj­dy.

Feno­men pierw­szej w War­sza­wie budo­wy będą­cej czy­nem spo­łecz­nym pole­gał m.in. na impro­wi­za­cji, któ­ra była koniecz­no­ścią z powo­du „nie­re­gu­lar­nych dostaw mate­ria­łu”, cha­rak­te­ry­stycz­nych dla cen­tral­nie ste­ro­wa­nej socja­li­stycz­nej gospo­dar­ki. Pro­blem ten roz­wią­zy­wa­no z typo­wą dla Pola­ków zarad­no­ścią. Przy­kła­dem był „komi­tet blo­ko­wy nr 7 (…) któ­ry pod­jął się dostar­czyć na budo­wę 1500 cegieł z roz­biór­ki” lub Zjed­no­cze­nie Budow­nic­twa Prze­my­sło­we­go nr 4, któ­re­go „mura­rze, cie­śle, insta­la­to­rzy” wzno­si­li Dom Kul­tu­ry pra­cu­jąc „na zaosz­czę­dzo­nym z wie­lu budow­li mate­ria­le”. Moż­na powie­dzieć, że Dom Kul­tu­ry został zbu­do­wa­ny z resz­tek domów spa­lo­nych w Powsta­niu War­szaw­skim i tego, co zosta­ło po zrów­na­nym z zie­mią war­szaw­skim get­t­cie.

Lata 50-te to czas, w któ­rym War­sza­wa pod­no­si­ła się z powo­jen­nych ruin i była jed­nym wiel­kim pla­cem budo­wy. W cza­sie gdy trwa­ła budo­wa sta­nu suro­we­go Domu Kul­tu­ry, po dru­giej stro­nie Wisły zakoń­czo­no I etap odbu­do­wy Sta­re­go Mia­sta, piął się do góry Pałac Kul­tu­ry i Nauki, trój­ki murar­skie ścią­ga­ły się w budo­wie nowe­go Mura­no­wa, a nie­opo­dal na Pra­dze trwa­ła budo­wa Sta­dio­nu X‑Lecia.

Pol­skie zakli­na­nie rze­czy­wi­sto­ści pod hasłem „jakoś to będzie” na nie­wie­le się zda­ło. Wraz z wie­chą nad Domem Kul­tu­ry zawi­sły pierw­sze chmu­ry. Oka­za­ło się, że w trak­cie budo­wy sta­nu suro­we­go popeł­nio­no tyle błę­dów, że pod­czas zwo­ła­nej komi­sji eks­per­tów mają­cej zde­cy­do­wać o dal­szych losach budo­wy, stan obiek­tu okre­ślo­no jako jed­ną wiel­ką pro­wi­zor­kę.

Ratun­kiem dla Domu Kul­tu­ry oka­zał się inż. Wła­dy­sław Metel­ski z przed­się­bior­stwa Mia­sto­pro­jekt Sto­li­ca-Pól­noc, któ­ry w 1956 r. opra­co­wał nowy pro­jekt archi­tek­to­nicz­no-budow­la­ny. Doko­na­no w nim sze­re­gu istot­nych zmian kon­struk­cyj­nych, tech­nicz­nych i budow­la­nych. Jed­ną z naj­waż­niej­szych była prze­bu­do­wa i wyko­rzy­sta­nie pod­da­sza do celów użyt­ko­wych. To był bar­dzo dobry pomysł, ponie­waż pier­wot­nie Dom Kul­tu­ry miał być budyn­kiem par­te­ro­wym prze­zna­czo­nym tyl­ko na kino, biblio­te­kę, świe­tli­cę i kawiar­nię. Było to może dobre roz­wią­za­nie dla Bród­na, któ­re w 1949 r. liczy­ło sobie 14 000 miesz­kań­ców, ale dale­ce nie­wy­star­cza­ją­ce dla osie­dla, któ­re nie­ba­wem mia­ło prze­obra­zić się w ogrom­ne blo­ko­wi­sko ze 124 tysią­ca­mi miesz­kań­ców.

Jak przy­sta­ło na ówcze­sne sys­te­my pla­no­wa­nia zwa­ne „pię­cio­lat­ka­mi”, roz­po­czę­ta w 1953 r. budo­wa Domu Kul­tu­ry nie chcia­ła trwać kró­cej i osta­tecz­nie ukoń­czo­no ją dopie­ro w 1958 r.

Z powo­du budow­la­nych per­tur­ba­cji odda­wa­nie Domu Kul­tu­ry do użyt­ku doko­ny­wa­ło się eta­pa­mi, a oka­zją były ówcze­sne Świę­ta Pań­stwo­we. 1 Maja, czy­li w Świę­to Pra­cy otwar­to część Domu Kul­tu­ry bez sali kino­wej, a 22 lip­ca, czy­li z oka­zji Świę­ta Odro­dze­nia Pol­ski, dzia­łal­ność roz­po­czę­ło Kino ŚWIT. Trud­no oprzeć się wra­że­niu, że te otwar­cia były bar­dziej orga­ni­zo­wa­ne jako atrak­cyj­ny punkt w dziel­ni­co­wym pro­gra­mie obcho­dów wspo­mnia­nych Świąt Naro­do­wych, niż odzwier­cie­dla­ły rze­czy­wi­stą goto­wość budyn­ku do pro­wa­dze­nia dzia­łal­no­ści. Świad­czyć o tym mogą odbio­ry tech­nicz­ne budyn­ku, któ­re odby­ły się dopie­ro na prze­ło­mie lute­go i mar­ca 1959 r. Z tego okre­su pocho­dzą rów­nież infor­ma­cje o pla­no­wa­nym na 8 mar­ca uro­czy­stym kon­cer­cie estra­do­wym z oka­zji otwar­cia Domu Kul­tu­ry. Czy było to jed­nak kolej­ne świę­to z oka­zji Dnia Kobiet, a wątek otwar­cia Domu Kul­tu­ry poru­szo­ny przy oka­zji, tego nie wie­my. Wie­my jed­nak na pew­no, że Dom Kul­tu­ry ŚWIT odda­ny został do użyt­ku w sezo­nie kul­tu­ral­nym 1958/​1959, a pierw­szym sean­sem fil­mo­wym w Kinie ŚWIT był film fabu­lar­ny pro­duk­cji angiel­skiej, pt. „Śmiech w raju” z 1951 r. w reż. Mario Zampi.

Szam­pa­na i sztucz­nych ogni na żad­nym z otwarć nie odno­to­wa­no, ale były za to fajer­wer­ki na nie­bie. Jak dono­sił 23.07.1958 r. Express Wie­czor­ny, w wie­czór poprze­dza­ją­cy otwar­cie czę­ści kino­wej Domu Kul­tu­ry „prze­cią­gnę­ła nad sto­li­cą sil­na wichu­ra z desz­czem i pio­ru­na­mi”.

W takich wła­śnie oko­licz­no­ściach powstał Dom Kul­tu­ry ŚWIT i ogrom­ne sło­wa uzna­nia nale­żą się dla bez­i­mien­nej gru­py osób, któ­re wystą­pi­ły z oddol­ną ini­cja­ty­wą jego budo­wy. Inne było Bród­no, któ­re­mu miał słu­żyć w pierw­szej deka­dzie swo­jej dzia­łal­no­ści, a zupeł­nie inne jest teraz. Z zapusz­czo­ne­go, bied­ne­go, znisz­czo­ne­go przez woj­nę przed­mie­ścia, prze­kształ­ci­ło się w wiel­ką dziel­ni­cę miesz­ka­nio­wą, któ­ra, dzię­ki metru, w zasad­ni­czy spo­sób prze­su­nie się ku cen­trum War­sza­wy. Trud­nym począt­kom Domu Kul­tu­ry towa­rzy­szy­ły nie­ła­twe warun­ki śro­do­wi­sko­we, w jakich przy­szło mu pra­co­wać. Spo­łecz­ność z lichych drew­nia­nych dom­ków i bru­ko­wa­nych ulic daw­ne­go Bród­na w niczym nie przy­po­mi­na­ła ponad 100 000 rze­szy ludzi, któ­ra sze­ro­kim stru­mie­niem zaczę­ła napły­wać od poło­wy lat 60-tych ubie­głe­go wie­ku wraz z postę­pu­ją­cą budo­wą wiel­kie­go osie­dla miesz­ka­nio­we­go z wiel­kiej pły­ty. Kim jeste­śmy teraz, każ­dy widzi, nato­miast jaka była spo­łecz­ność Bród­na, a przede wszyst­kim mło­dzież z lat 50/​60 ubie­głe­go wie­ku, któ­ra sta­ła się głów­nym celem dzia­łal­no­ści Domu Kul­tu­ry, może­my dowie­dzieć się ze zna­ko­mi­te­go fil­mu doku­men­tal­ne­go Kazi­mie­rza Kara­ba­sza pt. „Gdzie dia­beł mówi dobra­noc” z 1956 r. Wpraw­dzie film opo­wia­da o mło­dzie­ży z pobli­skie­go Tar­gów­ka, ale mło­dzież z Bród­na skro­jo­na była dokład­nie na tę samą modłę. Ogrom­ne pro­ble­my wycho­waw­cze, jakie były jej udzia­łem, spra­wi­ły, że Dom Kul­tu­ry w pierw­szych latach swo­jej dzia­łal­no­ści bar­dziej przy­po­mi­nał pla­ców­kę reso­cja­li­za­cyj­ną, niż pla­ców­kę kul­tu­ry w for­mu­le, jaką zna­my obec­nie.

Choć zmie­nia­ją się cza­sy i potrze­by, mamy dzie­ję, że speł­nia­my ocze­ki­wa­nia, jakie w Domu Kul­tu­ry pokła­da­li jego zało­ży­cie­le. Cho­ciaż w porów­na­niu z inny­mi war­szaw­ski­mi doma­mi kul­tu­ry sła­bo jeste­śmy finan­so­wa­ni, to znaj­du­je­my swo­je spo­so­by na tę mize­rię i dobrze jeste­śmy odbie­ra­ni przez lokal­ną spo­łecz­ność.

W dia­gno­zie z 2009 r. opra­co­wa­nej na bazie 13 domów kul­tu­ry z War­sza­wy i woj. mazo­wiec­kie­go, opra­co­wa­nej w ramach pro­jek­tu „Zoom na Domu Kul­tu­ry” z ini­cja­ty­wy Towa­rzy­stwa Ini­cja­tyw Twór­czych „ę”, Dom Kul­tu­ry ŚWIT wystę­pu­ją­cy pod kryp­to­ni­mem „Woj­no­wo” zakwa­li­fi­ko­wa­ny został jako „przed­się­bior­stwo kul­tu­ral­ne”. Otrzy­mu­jąc naj­niż­sze dota­cje, potra­fił rekom­pen­so­wać te bra­ki i odzna­czał się naj­więk­szą efek­tyw­no­ścią pro­gra­mo­wą.

Z opu­bli­ko­wa­ne­go w 2014 r. rezul­ta­tu badań nie­za­leż­ne­go insty­tu­tu badaw­cze­go Mil­l­ward Brown mie­li­śmy oka­zję się dowie­dzieć, że Domy Kul­tu­ry na Tar­gów­ku były w owym cza­sie naj­le­piej oce­nia­ny­mi w War­sza­wie pod wzglę­dem satys­fak­cji miesz­kań­ców dziel­ni­cy z usług kul­tu­ral­nych.

Bar­dzo dla nas satys­fak­cjo­nu­ją­ce i mobi­li­zu­ją­ce do dal­szych wysił­ków było dwu­krot­ne przy­zna­nie tytu­łu Naj­lep­sze­go Domu Kul­tu­ry w War­sza­wie w inter­ne­to­wym ple­bi­scy­cie War­sza­wia­ki za lata 2016 i 2017. Wszy­scy zda­je­my sobie spra­wę, jak kry­tycz­na potra­fi być opi­nia publicz­na wyra­ża­ją­ca swo­je opi­nie za pośred­nic­twem Inter­ne­tu. Dla­te­go do tych dwóch nagród mamy szcze­gól­ny sen­ty­ment i bar­dzo dzię­ku­je­my tym, któ­rzy nas do nich nomi­no­wa­li.

Z oka­zji 60-lecia Domu Kul­tu­ry los wresz­cie do nie­go się uśmiech­nął, a raczej nie­któ­rzy przed­sta­wi­cie­le nasze­go samo­rzą­du, któ­rzy spra­wi­li, że po ponad 30 latach i pierw­szy raz od odda­nia Domu Kul­tu­ry do użyt­ku, jego naj­waż­niej­sza część, czy­li sala wido­wi­sko­wo-kino­wa pod­da­na zosta­nie grun­tow­nej moder­ni­za­cji. Nie tra­cąc nic ze swo­je­go dotych­cza­so­we­go retro uro­ku wypo­sa­żo­na zosta­nie w kli­ma­ty­za­cję, wen­ty­la­cję, widow­nia z pła­skiej zamie­ni się w kaska­do­wą, zain­sta­lo­wa­ny zosta­nie nowo­cze­sny sprzęt kine­ma­to­gra­ficz­ny i nagło­śnie­nio­wy oraz wyre­mon­to­wa­na będzie sce­na. Nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, że po latach posu­chy w kwe­stiach inwe­sty­cyj­nych obec­na kaden­cja samo­rzą­du dla Dom Kul­tu­ry ma wyjąt­ko­wy cha­rak­ter. Dla­te­go, sko­ro mowa o 60 latach histo­rii Domu Kul­tu­ry ŚWIT, to z powo­du tej inwe­sty­cji pięk­nie na jej kar­tach zapi­su­ją się Bur­mistrz Sła­wo­mir Anto­nik, jego zastęp­ca ds. kul­tu­ry Paweł Micha­lec i oso­ba wyjąt­ko­wo zasłu­żo­na dla powo­dze­nia tego pro­jek­tu, miesz­kan­ka Bród­na i rad­na War­sza­wy Iwo­na Wuja­styk.

Jacek Bia­łek

Źró­dło: https://dkswit.com.pl/60-leciedomukultury/_Jacek Bia­łek _​