Znaleźne. Przeszłość i przyszłość Kamionka

KSIĄŻKA „KAMIONEK”

Książ­ka „Kamio­nek” to kil­ka­na­ście krót­kich tek­stów, w któ­rych Wicha z wła­ści­wym sobie umi­ło­wa­niem deta­lu i dowar­to­ścio­wa­niem rze­czy pozor­nie nie­istot­nych nakre­ślił mapę wędró­wek w cza­sie i prze­strze­ni. Zdję­cia Rayss powsta­łe na potrze­by publi­ka­cji poka­zu­ją, że róż­ne per­spek­ty­wy mogą spo­ty­kać się i prze­ci­nać w zaska­ku­ją­cy spo­sób. Razem stwo­rzy­ły wyjąt­ko­wą opo­wieść nie tyl­ko o Kamion­ku, lecz tak­że o tym, jak moż­na przy­glą­dać się mia­stu.

Kie­dy powstał Kamio­nek? Kto go tam wie. Na pew­no nie wte­dy, kie­dy ktoś go tak nazwał *

Wieś Kamion poja­wi­ła się w kro­ni­kach z XIV wie­ku, a w gra­ni­ce War­sza­wy wszedł dopie­ro w 1891 roku. W dru­giej poło­wie XIX wie­ku i przez cały XX wiek Kamio­nek był rejo­nem prze­my­sło­wym. Tutaj pro­du­ko­wa­no soczew­ki, pom­py, poci­ski, papie­ro­so­we gil­zy, żelaz­ka, sio­dła i uprzę­że, butle z ace­ty­le­nem i… pta­sie mlecz­ko. Po trans­for­ma­cji ustro­jo­wej więk­szość fabryk zli­kwi­do­wa­no, a obec­nie daw­ne tere­ny prze­my­sło­we prze­kształ­ca­ne są w obsza­ry zabu­do­wy miesz­ka­nio­wej i usług. Zmia­na wyda­je się jedy­ną sta­łą cechą Kamion­ka.

Wystar­czy spa­cer, żeby zoba­czyć cały poprze­my­sło­wy świat

Mar­cin Wicha i Agniesz­ka Rayss upodo­ba­li sobie ten nie­efek­tow­ny kawa­łek sto­li­cy. Krą­ży­li po tym nie­wiel­kim skraw­ku War­sza­wy, łapiąc to, co zni­ka, i tro­piąc war­stwy histo­rii. Pomnik Budo­wy Szo­sy Brze­skiej, budyn­ki fabrycz­ne w nowych rolach, frag­men­ty bru­ko­wa­nych ulic, park Ska­ry­szew­ski, uli­ca Gro­chow­ska, likwi­do­wa­ny skłot. Obiek­ty prze­szło­ści wyszu­ka­li też w prze­past­nych maga­zy­nach Muzeum War­sza­wy.

W 2022 roku Muzeum War­szaw­skiej Pra­gi zapro­si­ło tę dwój­kę do popro­wa­dze­nia spa­ce­ru po Kamion­ku. Wspól­na wypra­wa była waż­nym punk­tem w pra­cy nad wysta­wą i książ­ką.

Kamion­ko­gra­fię moż­na prak­ty­ko­wać wszę­dzie

Wysta­wa „Zna­leź­ne. Prze­szłość i przy­szłość Kamion­ka” pro­wa­dzi przez mate­rial­ność sta­re­go Kamion­ka, wid­ma epo­ki indu­strial­nej i naj­now­szy roz­dział w jego histo­rii. Bli­ska nie­gdyś rela­cja świa­ta ludz­kie­go i przy­ro­dy zmie­ni­ła się wraz z począt­kiem prze­my­sło­wej histo­rii tej czę­ści War­sza­wy. Potrans­for­ma­cyj­ny roz­pad ustę­pu­je pola gen­try­fi­ka­cji. Powsta­ją osie­dla, wizu­ali­za­cje osie­dli, pla­ny rewi­ta­li­za­cji.

Tecz­ki peł­ne wycin­ków, listów, sta­rych recen­zji, ulo­tek, pla­ka­tów, pocz­tó­wek i rysun­ków

Książ­ka „Kamio­nek” – z tek­stem Mar­ci­na Wichy i zdję­cia­mi Agniesz­ki Rayss – jest opo­wie­ścią o histo­rii tego miej­sca i zara­zem poetyc­kim ese­jem o prze­mi­ja­niu. To rów­nież nie­zwy­kły mani­fest uważ­no­ści dwoj­ga auto­rów, któ­rzy potra­fią dostrzec wokół sie­bie nie­po­zor­ne deta­le: rysę w chod­ni­ku, spło­wia­łą fla­gę, sta­re, prze­tar­te ogło­sze­nia. Z tych obser­wa­cji two­rzą mozai­ko­wy por­tret bli­skie­go im skraw­ka War­sza­wy, gdzie powo­li blak­ną lub zni­ka­ją śla­dy prze­szło­ści.

* Tek­sty kur­sy­wą pocho­dzą z książ­ki „Kamio­nek”.

Frag­ment książ­ki :

Kamio­nek potrze­bu­je prze­sa­dy. Będzie­my prze­sa­dzać. Co to zna­czy „będzie­my”? Ja będę. Mam zamiar wysła­wiać traw­ni­ki. Oka­zy­wać czu­łość pode­pta­nym pły­tom chod­ni­ko­wym. Beto­no­wym nawierzch­niom, pokry­tym bli­zna­mi od sku­wa­czy i skro­ba­ków (zimą ktoś ener­gicz­nie roz­bi­jał lód). Będę się wypła­ki­wał w rękaw mia­sta. Będę wyzna­wał uczu­cie, poży­cza­jąc sło­wa od sta­rych pio­se­nek, któ­rych jesz­cze nie nagra­ła żad­na etno­ka­pe­la, żaden iro­nicz­ny bard nie uświę­cił nowym wyko­na­niem. Będę tak jeź­dził na gapę, dopó­ki ktoś nie wezwie kon­tro­le­ra.

(…)

„Kamio­nek”, auto­rzy: Mar­cin Wicha, Agniesz­ka Rayss, pro­jekt gra­ficz­ny: Frycz i Wicha

Mar­cin Wicha (1972–2025) – gra­fik, felie­to­ni­sta, autor ksią­żek dla dzie­ci i doro­słych. Wydał m.in. Jak prze­sta­łem kochać design (2015), Rze­czy, któ­rych nie wyrzu­ci­łem (2017, Nagro­da Lite­rac­ka im. Witol­da Gom­bro­wi­cza, Pasz­port „Poli­ty­ki”, Nagro­da Lite­rac­ka Nike), Kie­ru­nek zwie­dza­nia (2021, Nagro­da im. Andrze­ja Siem­ka), a ostat­nio: Nic drob­niej nie będzie (2022) i Gościn­ne wystę­py (2024). Miesz­kał na Gro­cho­wie.

Agniesz­ka Rayss – foto­graf­ka, wykła­dow­czy­ni Uni­wer­sy­te­tu SWPS w War­sza­wie, współ­za­ło­ży­ciel­ka kolek­ty­wu Sput­nik Pho­tos. Autor­ka ksią­żek foto­gra­ficz­nych: Ame­ri­can Dre­am (2010), Tu się zaczy­na koniec miast (2015), Z zapi­sków kolek­cjo­ne­ra (2019) i Ostat­nia roz­mo­wa z aka­de­mi­kiem Sacha­ro­wem (2022).

KOLOFON

zespół kura­tor­ski: Agniesz­ka Rayss, Mar­cin Wicha

współ­pra­ca: Kata­rzy­na Kuz­ko-Zwierz

pro­jekt wysta­wy: Maciej Siu­da i Adrian­na Grusz­ka

pro­jekt gra­ficz­ny: Tomasz Frycz

pro­duk­cja: Michał Tań­ski

tłu­ma­cze­nie: Anto­nia Lloyd-Jones, Nata­liya Rym­ska

redak­cja i korek­ta: Urszu­la Dra­biń­ska

pro­jekt pla­ka­tu: Anna Świa­tło­wska, z wyko­rzy­sta­niem foto­gra­fii Agniesz­ki Rayss, Toma­sza Kaczo­ra oraz ze zbio­rów Archi­wum Pań­stwo­we­go w War­sza­wie

reali­za­cja: Kse­nia Górecz­na, Paweł Gro­cho­wal­ski, Piotr Lipiń­ski, Kata­rzy­na Radec­ka, Leszek Soko­łow­ski, Tomasz Rau­bo

opie­ka kon­ser­wa­tor­ska: Piotr Kacz­kieł­ło, Julia Kło­siń­ska, Igor Nowak, Piotr Popław­ski, Adam Wrzo­sek

koor­dy­na­cja digi­ta­li­za­cji: Miko­łaj Kali­na

digi­ta­li­za­cja: Adrian Cze­chow­ski, Eli­za Kowal­ska-Małek, Kamil Łuczak, Michał Maty­ja­szew­ski, Anna Sulej

wypo­ży­cze­nia zewnętrz­ne: Janusz Kur­czak

wypo­ży­cze­nia wewnętrz­ne: Tomasz Lewan­dow­ski, Mał­go­rza­ta Oli­wiń­ska, Doro­ta Par­szew­ska, Joan­na Rykiel, Zuzan­na Sie­ro­szew­ska-Role­wicz, Filip Żelew­ski

dostęp­ność: Karo­li­na Sawic­ka

pro­gram edu­ka­cyj­ny: Alek­san­dra Kar­kow­ska-Rogiń­ska, Mał­go­rza­ta Kędzie­rzaw­ska

pro­gram towa­rzy­szą­cy: Ewe­li­na Bar­to­sik

komu­ni­ka­cja i mar­ke­ting: Anna Dobro­wol­ska-Bal­ce­rzak, Mał­go­rza­ta Czaj­kow­ska, Aga­ta Fijał­kow­ska, Aga­ta Fron­czyk, Dag­ma­ra Jędrze­jew­ska, Daniel Kar­wow­ski, Kari­na Dąb­ska, Anna Ład­na, Alek­san­dra Migacz, Jowi­ta Purzyc­ka, Nela Sobiesz­czań­ska, Mile­na Sopo­row­ska, Mar­ty­na Sowiń­ska-Pasek vel Pasz­kow­ska

obsłu­ga praw­na: Ina Kli­mas

oso­by i insty­tu­cje udo­stęp­nia­ją­ce obiek­ty lub ich wize­run­ki: Agniesz­ka Rayss, Andrzej Kar­czew­ski, Archi­wum Pań­stwo­we w War­sza­wie, Biblio­te­ka Naro­do­wa, Cen­trum Roz­wo­ju Prze­my­słów Kre­atyw­nych, Kolek­tyw Zaczyn, Naro­do­we Muzeum Tech­ni­ki, Sin­fo­nia Var­so­via
źró­dło: https://muzeumpragi.pl/wystawa/znalezne-przeszlosc-i-przyszlosc-kamionka/